Παρ’ όλο που είναι μικρό νησί, η Σέριφος προσφέρει αρκετές και σίγουρα απολαυστικές διαδρομές. Σε άλλες από αυτές θα βλέπετε τις παραλίες από ψηλά, σε άλλες την ενδοχώρα με τα κελιά και τις ξερολιθιές της.

ΑΠΟ ΤΟ ΛΙΒΑΔΙ ΣΤΗ ΧΩΡΑ. Η διαδρομή από το λιμάνι προς τη Χώρα (5 χλμ.) είναι γεμάτη ανηφορικές «φουρκέτες». Χαρίζει ωραία θέα αρχικά προς το Λιβάδι και στη συνέχεια διασχίζει το άγονο ορεινό τοπίο με τις «πετρωμένες μορφές» που σύμφωνα με τη μυθολογία έχουν σκορπιστεί σε όλο το νησί από την εποχή του Περσέα. Πλησιάζοντας και καθώς είστε χαμηλότερα από αυτήν, η Χώρα προβάλλει επιβλητική, με τα σπίτια κολλημένα το ένα δίπλα στο άλλο να σχηματίζουν το άλλοτε απροσπέλαστο πέτρινο τείχος. Ανηφορίζοντας, στην τελευταία αριστερή κλειστή στροφή βλέπετε την είσοδο για την Κάτω Χώρα και λίγα μέτρα πιο πάνω περνάτε την Κάτω Πιάτσα της Ανω Χώρας. Στο διάσελο στα 50 μ. υψώνονται 3 από τους 9 ανεμόμυλους που υπήρχαν άλλοτε.

ΠΡΟΣ ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΛΙΒΑΔΙ. Από τη Χώρα ως το Μεγάλο Λιβάδι η διαδρομή είναι περίπου 15,5 χλμ. και γεμάτη στροφές. Διασχίζει μεγάλο ορεινό τμήμα του νησιού περνώντας από καταπληκτικά, άγρια, τοπία και καταλήγει στα νοτιοδυτικά παράλια. Αφήνοντας τη Χώρα (ρίξτε μερικές κλεφτές ματιές πίσω σας, η θέα είναι καταπληκτική) αρχίζει το ορεινό τοπίο με πλαγιές διάσπαρτες από ξερολιθιές και πέτρινα κελιά. Η θέα φτάνει μακριά στις ανατολικές παραλίες και τη Σεριφοπούλα -μάλιστα όταν η ατμόσφαιρα είναι καθαρή διακρίνεται μέχρι και η Σύρος. Στη διασταύρωση που θα βρείτε στα 3 χλμ., στρίψτε αριστερά για Κουταλά-Μεγάλο Λιβάδι (δεξιά ο δρόμος συνεχίζει για Παναγιά, Συκαμιά, Πύργο, Γαλανή, Καλλίτσο). Αυτή η περιοχή που είναι το κέντρο του νησιού, ονομάζεται Λιβαδερά. Είναι άγονη, γεμάτη φρύγανα και σταυράγκαθα και λόγω του υψόμετρου αρκετές φορές καλύπτεται από ομίχλη. Στα επόμενα χιλιόμετρα βρίσκετε αριστερά και δεξιά χωματόδρομους που οδηγούν στον Αγιο Παντελεήμονα, στην Παναγία Καμαρωτή, στην Λιόμαντρα. Στα 2,2 χλμ. από τον χωματόδρομο για Λιόμαντρα βρίσκετε χωματόδρομο δεξιά που οδηγεί στην παραλία του Αβεσσαλού και μπροστά σας απλώνεται ο όρμος του Κουταλά.

Ο κωνικός λόφος που υψώνεται πάνω από τον όρμο του Κουταλά, είναι το Κάστρο της Γριάς. Λίγο πριν φτάσετε στη διασταύρωση που ευθεία οδηγεί στο Μεγάλο Λιβάδι (περίπου 2 χλμ.) και αριστερά στον Κουταλά, θα δείτε τα ερείπια του Ασπρου Πύργου. Οδηγώντας προς το Μεγάλο Λιβάδι συναντάτε στο δεξί σας χέρι τον οικισμό Μεγάλο Χωριό (ή Μία Χωριό). Το μεγάλο λάκκωμα που θα δείτε, έχει προέλθει από καθίζηση του εδάφους η οποία παρέσυρε πολλά από τα κτίσματα. Σήμερα έχουν απομείνει λίγα ερείπια και κάποια νεότερα κτίρια που στέκουν ψηλότερα στην πλαγιά. Την περίοδο 1880-1912 πάντως, στο χωριό υπήρχαν ραφεία, παντοπωλεία και δύο νοσοκομεία -το ένα χάθηκε με την καθίζηση. Στην περιοχή βρέθηκε ο σπάνιος πράσινος χαλαζίας που εκτίθεται στο Ορυκτολογικό Μουσείο του Παρισιού. Λίγο μετά το Μεγάλο Χωριό αριστερά θα δείτε τη διασταύρωση προς Ψαρόπυργο.

Τα κελιά της Σερίφου. Είναι φτιαγμένα από πέτρα, άλλα ασβεστωμένα κι άλλα όχι. Είναι διάσπαρτα σε όλο το νησί, περιτριγυρισμένα από ξερολιθιές. Εδώ έμεναν οι αγρότες όταν έκαναν τις δουλειές τους στο ύπαιθρο. Υπήρχαν και τα «κρασοκέλια» που βρίσκονταν κοντά σε αμπέλια και χρησιμοποιούνταν για την αποθήκευση των κρασιών και για την επεξεργασία των σταφυλιών, τα «κλεφτοκέλια» μέσα σε απομονωμένες χαράδρες για την προστασία από τις πειρατικές επιδρομές, και οι περιστεριώνες.

ΛΙΒΑΔΙ – ΒΑΓΙΑ – ΓΑΝΕΜΑ – ΚΟΥΤΑΛΑΣ. H πανέμορφη διαδρομή των 9 χλμ. ενώνει το λιμάνι με τις νοτιοδυτικές παραλίες. Προσφέρει θαυμάσια θέα και περνάει πάνω ή πλάι στις παραλίες μερικές από τις οποίες έχουν και ταβερνάκια. Αφού περάσετε το Λιβαδάκι και τον Ράμο, στη θέση Αλωνάκι ξεκινούν τρεις χωματόδρομοι. Ο αριστερός οδηγεί στον φάρο Σπαθί και ο δεξιός αποτελεί τη βασική οδική αρτηρία που συνδέει τις νότιες περιοχές. Θα περάσετε πάνω από τον όρμο Καλό Αμπέλι, έχοντας στο βάθος θέα στην Κίμωλο και πιο κάτω στην Αντίμηλο. Κατηφορίζοντας θα δείτε κατά σειρά τις εξαιρετικές παραλίες Βαγιά, Γάνεμα και Κουταλά. Μετά το Γάνεμα μπαίνετε σε ασφαλτόδρομο περνώντας έξω από τον οικισμό του Κουταλά. Τα μισογκρεμισμένα κτίσματα στην είσοδό του ήταν τα γραφεία που είχε η μεταλλευτική εταιρεία «ΣΕΡΙΦΟΣ-ΣΠΗΛΙΑΖΕΖΑ», αφού εδώ έφτιαξε την πρώτη της έδρα (1880-90). Στον δεύτερο όροφο μάλιστα στεγαζόταν το δημοτικό σχολείο. Εκείνη την εποχή υπήρχαν 4 παντοπωλεία και πολλά καφενεία στα οποία σύχναζαν οι 220 μόνιμοι κάτοικοι του οικισμού. Στους χάρτες των Φράγκων ο όρμος ονομαζόταν Πόρτο Καδένα, από τη χοντρή αλυσίδα που δενόταν μεταξύ του Ασπρου Κάβου και της Βαγιάς, εμποδίζοντας έτσι την είσοδο των ανεπιθύμητων στον όρμο. Συνεχίζοντας για το Μεγάλο Λιβάδι, θα δείτε τη σιδερένια σκάλα φόρτωσης που έχει ξεμείνει από την εποχή που λειτουργούσαν τα μεταλλεία (και να ξέρετε πως κάτω από τον ασφαλτόδρομο υπάρχουν ακόμη πολλές στοές). Μέχρι να αφήσετε πίσω σας τον όρμο του Κουταλά, η διαδρομή είναι ιδιαίτερα ατμοσφαιρική, με τις πλαγιές βαμμένες στο χρώμα του σιδήρου, γεμάτες στοές, ράλια (σιδηροτροχιές) πλάστιγγες και βαγονέτα. Ανηφορίζοντας θα δείτε από μακριά την παραλία του Μαλλιάδικου και σε 6,5 χλμ. θα φτάσετε στη διασταύρωση που ευθεία συνεχίζει για Μεγάλο Λιβάδι, ενώ αριστερά σε 20,5 χλμ., σας οδηγεί στη Χώρα.

ΛΙΒΑΔΙ – ΚΑΛΛΙΤΣΟΣ – ΠΑΝΑΓΙΑ. Περιήγηση στα βορειοανατολικά του νησιού. Ο δρόμος περνάει κοντά από ωραίες παραλίες, την καταπληκτική μονή των Ταξιαρχών και μικρά χωριά. Αφήνοντας το λιμάνι, ακολουθείτε τον παραλιακό δρόμο. Ανηφορίζετε αριστερά και φτάνετε στον βιολογικό καθαρισμό, ενώ αριστερά υπάρχει το φράγμα. Λίγα μέτρα πιο κάτω βρίσκετε τη μικρή πινακίδα προς Λια και Αγιο Σώστη. Η διαδρομή συνεχίζεται με στροφές για 2,7 χλμ., περνώντας πλάι στην εντυπωσιακή παραλία της Ψιλής Άμμου και μετά του Αϊ-Γιάννη. Διασχίζοντας το ορεινό τοπίο της ανατολικής πλευράς του νησιού, μετά από 7,9 χιλιόμετρα και με θέα στο πέλαγος φτάνετε στον οικισμό Καλλίτσος (ή Κένταρχος) κάτω από τον οποίο υπάρχει παραλία. Απλωμένος στην πλαγιά, με τα σπίτια και τους περιστεριώνες του, είναι ένα από τα ωραιότερα χωριά της Σερίφου, κτισμένο στη διάρκεια της επανάστασης του 1821. Ενας παλιότερος οικισμός βρισκόταν ψηλότερα, αλλά καταστράφηκε από επιδρομές Σαρακηνών. Από το χωριό έχετε θέα στη Σίφνο, την Κύθνο και τη Σεριφοπούλα. Οδηγείτε προς για τη βορεινή πλευρά του νησιού, η οποία παλαιότερα ήταν γεμάτη αμπελώνες και σε περίπου 1,5 χλμ. έχετε δεξιά σας την εντυπωσιακή εκκλησία της Παναγίας της Σκοπιανής. Ο όμορφος όρμος από κάτω είναι ο Πλατύς Γιαλός και σε 1 χλμ., δεξιά θα συναντήσετε τη σχετική πινακίδα, δίπλα από το εκκλησάκι του Αγίου Μηνά. Σε άλλο 1 χλμ. θα βρεθείτε στη μονή Ταξιαρχών: λίγο πιο κάτω δεξιά και στο βάθος αριστερά σας θα διακρίνετε τα ερείπια τριών ανεμόμυλων. Πιο κάτω στο δρόμο υπάρχουν οι δυο είσοδοι για τον οικισμό της Γαλανής. Αυτή η περιοχή ονομαζόταν Μούτουλα και η αρχαιολογική υπηρεσία καταγράφει εδώ την ύπαρξη αρχαίου μεταλλείου αργύρου. Σε άλλα 3 χλμ. από τη μονή, περιτριγυρισμένα από αναβαθμίδες βρίσκονται τα σπίτια του μικρού οικισμού Πύργος. Στα 500 μ. από το χωριό δεξιά, υπάρχει πινακίδα προς Συκαμιά και σε 200 μ., το όμορφο χωριό της Παναγιάς. Αξίζει να περπατήσετε μέχρι τη μικρή πλατεία του οικισμού με την εκκλησία της Παναγίας: αποτελεί αξιοθέατο αφού είναι η παλαιότερη της Σερίφου, κτισμένη το 10ο αιώνα. Λειτούργησε ως μοναστήρι και στη διάρκεια της Επανάστασης στα κελιά του εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από την Πελοπόννησο. Με πυρήνα τα πέντε σπίτια που υπήρχαν, δημιούργησαν τον οικισμό της Παναγιάς. Από την Παναγιά περνούσαν πολλά μονοπάτια, σήμερα όμως τα περισσότερα από αυτά έχουν κλείσει από τα αγριόχορτα. Μετά από άλλα 6 χλμ., κι αφού προσπεράσετε τη διασταύρωση προς Κουταλά-Μεγάλο Λιβάδι καταλήγετε στη Χώρα.

• Η εκκλησία της Παναγίας λεγόταν και Ξυλοπαναγιά, από το … ξύλο που έπεφτε ανάμεσα στα ζευγάρια που έρχονταν εδώ για να παντρευτούν. Σύμφωνα με το παλιό έθιμο το πρώτο ζευγάρι που θα άνοιγε το χορό γύρω από την υπεραιωνόβια ελιά -η οποία στέκεται ακόμη στο προαύλιο της εκκλησίας- ανήμερα του πανηγυριού, ήταν αυτό που θα παντρευόταν.
• Οι καλλιέργειες της Σερίφου. “Χωράφι στο νοτιά κι αμπέλι στο βοριά”, έλεγαν οι παλιοί. Ετσι, στο νότιο κομμάτι του νησιού καλλιεργούσαν σπαρτά και οπωροκηπευτικά, ενώ στα βόρεια κυρίως αμπέλια. Σύμφωνα με στοιχεία του υποθηκοφυλακείου, οι Σεριφιώτικοι αμπελώνες που καλλιεργούνταν στα παλιά χρόνια, ήταν πάνω από 30.000 στρέμματα. Στη Σέριφο δεν έπεσε ποτέ φυλλοξήρα, μιας και οι ποικιλίες των σταφυλιών που καλλιεργούνταν ήταν μόνο ντόπιες, άρα προσαρμοσμένες και ανθεκτικές. Οι άνθρωποι δούλευαν κυρίως στα μεταλλεία και όταν αυτά έκλεισαν το 1963, οι περισσότεροι εγκατέλειψαν το νησί και σταμάτησε η αμπελουργία, η κτηνοτροφία και η καλλιέργεια ελιάς.
• Τα εκκλησάκια της Σερίφου. Δυο μονές, τέσσερις ενοριακές εκκλησίες, είκοσι παρεκκλήσια, ενενήντα ξωκλήσια κι άλλα δεκαοκτώ που σήμερα είναι ερειπωμένα αλλά πρόλαβαν να καταγραφούν επίσημα, δείχνουν πόσο ισχυρό ήταν το θρησκευτικό συναίσθημα. Δεν είναι τυχαίο ότι επί Ενετοκρατίας (το 1207 το νησί περιλαμβάνεται στο δουκάτο του Αιγαίου υπό τον Μάρκο Σανούδο και τμήμα του παραχωρείται στην οικογένεια Γκίζι) οι καθολικοί μοναχοί δεν κατάφεραν να προσηλυτίσουν ούτε έναν Σεριφιώτη.

Κείμενα: Νατάσσα Καλογεροπούλου-Βάλυ Βαϊμάκη. Φωτογραφίες: Βάλυ Βαϊμάκη/Experience Greece